2,5 jaar transformatie sociaal domein 3/3: Wat kan beter?

Dit is alweer de derde blog van de drieluik 2,5 jaar transformatie sociaal domein.

In mijn eerste blog schreef ik over mijn eigen terugblik. Gisteren beschreef ik een top-5 over wat er goed gaat. En ik wil, voordat ik onderstaande top-5 deel, nogmaals benoemen dat ik trots ben op de resultaten die in 2,5 jaar zijn neergezet.

In deze derde en laatste blog schrijf ik, op basis van mijn ervaringen en gesprekken met betrokkenen, een top 5 over wat er beter kan sinds de transitie van het sociaal domein.

Ik vind het best lastig om zo’n top 5 te beschrijven, want er kan nog zóveel beter en we hebben nog zoveel wensen. Denk aan het aantal jongeren die niet naar school gaan, de overgang van 18- naar 18+, het aantal verwarde personen die tussen wal en het schip raken en de vechtscheidingen waar scholen, huisartsen en (keten) partners in grote getale mee te maken hebben. Als (ex-) paramedicus verbaas ik me ook over de kloof tussen zorg en welzijn, cure&care. Ook die kan toch veel beter? Toch heb ik een top-5 bedacht. Om het in te perken is deze top 5 vooral  gericht op de ontwikkeling van de sociale teams.

1. Integrale financiën: Ik begin met een ‘top down’ probleem. Eigenlijk wil ik het niet eens ‘top-down’ noemen, want ik geloof in een meer gezamenlijke en dus ‘plattere’ werkwijze. Maar de meeste huidige organisaties zijn nog ‘top-down’ georganiseerd, dus de herkenning zal het grootst zijn. Van de uitvoering wordt verwacht dat ze integraal werken. Echter de wetgeving en de financiële stromen zijn daar nog niet op afgestemd.  Wetgeving spreekt elkaar soms tegen en de financiën zijn veelal geoormerkt, dus gekokerd.

Ik zie nog teveel aparte budgetten, verordeningen en inkoopafspraken. Hierbij denken we vaak aan de 3 D’s: de Jeugdwet, WMO en Participatiewet, waar meer ontschotting wenselijk is. Maar ook binnen de wetten zijn veel verordeningen en nadere regels. Een voorbeeld hiervan is het beleid op armoede. Dit kan onderverdeeld zijn in kindmiddelen, bijzondere bijstand, duurzame goederen, schuldhulpverlening, toeslagen enz. Hoe moet een hulpverlener hier zonder al te veel bureaucratie een passende ondersteuning voor kunnen bieden? Allemaal schotten en regels waar het voor inwoners die in armoede zitten of dreigen te raken niet makkelijker op wordt. Een ander voorbeeld komt van de scholen. Zij laten aan mij weten dat er vanuit verschillende beleidsterreinen aandacht wordt gevraagd voor een gezonde leefstijl. Heel mooi zou je denken. En preventief. Vanuit veel  gemeenten met verschillende beleidsafdelingen zoals sport, lokale gezondheid, healthy ageing, armoede, preventie enz., maar ook vanuit  zorgaanbieders kloppen verschillende medewerkers met hun aanbod bij de scholen aan. De scholen vragen om één passend en integraal aanbod, maar vanuit financiën en beleid kan dit in veel gevallen ( nog) niet georganiseerd worden.  Hierdoor maken scholen óf geen gebruik van het aanbod óf verzinnen zelf iets passends. De systemen, denk hierbij aan financiële-, subsidie-, en beleidsstromen zijn in dit geval leidend in plaats van ondersteunend aan de werkelijke bedoeling. Gelukkig is er steeds meer ruimte voor maatwerkbudgetten wat de professional ruimte geeft en wat voor een meer efficiënte, minder bureaucratische en dus meer passende hulpverlening zorgt. Als we willen dat we in de wijken meer integraal gaan werken, dan is het noodzakelijk om deze manier van werken ook in de  ‘top’ te integreren. “Practice what you preach”

Wat kan beter: Kijk eens kritisch naar de financiële en beleidsstromen. Passen deze nog in de huidige manier van werken?

2.Verbinding: In dit geval heb ik het over het wíllen samenwerken, elkaar wíllen leren kennen, kennis dúrven delen. Een kruisbestuiving….Dit geldt in alle lagen van de organisaties en gemeenten. Van beleid tot uitvoering, van inwoners tot bestuur en van zorgaanbieders tot vrijwilligersorganisaties en alles kris kras door elkaar.

Ook al gaat het steeds beter, er zijn nog steeds beleidsmedewerkers die vanachter hun bureau beleid schrijven en de wijk met hun behoeften niet kent en geen gesprekken voeren met sociale teams of zorgaanbieders. Ik ben nog te vaak verbaasd dat zorgaanbieders die inwoners ondersteunen of behandelen niet weten welke brede problematiek er in zo’n huishouden speelt, waardoor de behandeling en resultaten minder duurzaam en/of bestendig zijn dan ze zouden kunnen zijn. Of dat zorgaanbieders niet weten met wie ze hun signalen kunnen delen. Dit betekent niet dat zorgaanbieders alles moeten oppakken en alles moeten delen. Wel kan er op basis van signalen een integraal plan gemaakt  worden in plaats van verschillende plannen naast elkaar met tegenstrijdige acties. Echter er is vaak discussie over het eigenaarschap en de verantwoordelijkheid.

Een voorbeeld hiervan de kraamhulp een kraamhulp is  meerdere dagen in een gezin aanwezig. De kraamhulp ziet heel veel, bespreekt soms ook signalen met het gezin. Echter de kraamhulp kan niet de passende hulp bieden en  weet niet waar zij met haar signalen terecht kan en als ze het wel doet krijgt ze geen terugkoppeling. De hulpverlener vraagt daarentegen niet naar de signalen van de kraamhulp. Het gebeurt nog te vaak dat men in zijn eigen “koker” blijft kijken en werken.  Ik heb het niet natuurlijk niet over de eenvoudige en enkelvoudige vragen. Er wordt wel eens gezegd dat 80% van de vragen die bij een sociaal team gesteld worden enkelvoudig is. Dat vraag ik me af. Mensen die met hun vraag de stap zetten naar een sociaal team is voor vele mensen een grote stap. Is daar niet in veel gevallen een “vraag achter de vraag”?

Ik sprak eens met een bewoner die relatieproblemen had. Veel ruzie thuis, veel stress. Die ruzies gingen met name over geld. Wat bleek? Meneer verstopte zijn brieven en facturen. Hij overzag het niet meer.

Waarom verstopte hij zijn brieven?

Omdat hij ze niet begreep. Het probleem zat in basis niet in de relatie. Meneer bleek laaggeletterd en schaamde zich hiervoor. Samen met meneer werd een integraal plan opgesteld. Naast dat de éne collega meneer ondersteunde met het communiceren in zijn relatie schoof een andere collega van een andere organisatie aan om met de laaggeletterdheid aan de slag te gaan. En doordat meneer op zijn talent werd aangesproken vond hij ook weer nuttige dagbesteding. In dit voorbeeld komt een meneer met een ogenschijnlijk enkelvoudig verhaal .Uiteindelijk waren er naast een regisseur( één aanspreekpunt)  op de achtergrond 5 professionals ( met hun eigen expertise)  betrokken bij dit gezin.

Om over je eigen schutting te kunnen en durven kijken is het belangrijk ,voor organisaties en hulpverleners, voor ogen te houden voor wie je je werk doet en waarom. Gisteren had ik het er ook al over: “Voor wie doen we dit?  Wat willen we bereiken en waarom?” Als je deze vraag in je achterhoofd houdt dan betekent dit dat het belang van de inwoner altijd voorop staat.

Dit vraagt nieuwsgierigheid soms lef, creativiteit en daadkracht van betrokken hulpverleners.

Wat kan beter: Stel jezelf de vraag: “wat heeft iemand nodig?” Het kan zijn dat niet jij maar een ander dat beter kan bieden.

 3. Generalisme versus specialisme: De afgelopen 2,5 jaar is hier veel discussie over geweest. Wis is generalistisch? Tot hoever gaat het specialisme? Willen we alleen generalisten in de sociale teams en laten we het specialisme over aan de zorgaanbieders? Gemeenten en welzijnsorganisaties hebben hier veel over nagedacht en zijn mede op basis van dit vraagstuk tot organisatiemodellen gekomen voor hun sociale teams. In den lande zie je veel verschillende soorten sociale teams. Het ene team werkt heel generalistisch, andere sociale teams zijn onderverdeeld in generalistisch werken en specialistisch werken. Ik weet niet of er één model het beste is. Dit is per gemeente verschillend.

Ik ben van mening dat ieder een specialisme heeft. En dat deze specialismen erkend en gewaardeerd moeten worden. Wijkgerichtwerken, kennis van informele ondersteuning, individuele ondersteuning in de jeugdhulp. Het zijn allemaal specialismen.

Wat kan beter? Dat medewerkers met hun specialisme erkend worden en dat hun kennis en expertise geborgd blijft. Generalistisch werken….dat is een onderdeel is van het werk.

Een Kanttekening: verwar integraal werken niet met generalistisch werken. Maar dit is een aparte discussie waard.

4.Wijkgerichtwerken: Een veerkrachtige en inclusieve samenleving. Dat willen we allemaal. Als we een sterke samenleving hebben, zijn er minder mensen eenzaam, afhankelijk en ongelukkig. Een ander voordeel is dat er minder een beroep wordt gedaan op de toch al stijgende zorgkosten. Sociaal werkers zijn van essentieel belang om die basis te versterken. Met de ontwikkeling van de sociale teams zie ik dat er veel aandacht is voor de individuele ondersteuning, de processen, de financiële stromen en preventie. Allemaal heel belangrijk. Maar het doel en de ambitie van de sociale teams in het land begon bij de inclusieve en veerkrachtige samenleving. Daarom is het van belang te blijven investeren in het wijkgericht- en collectief  werken. Preventie en wijkgerichtwerken is niet hetzelfde. Sociaal werken is een vak apart. Sociaal werkers moeten leren om hun meerwaarde meer te laten zien aan hun collega’s en ketenpartners. Ook pleit ik voor meer theoretische onderbouwing van het sociaal werk waardoor de kwaliteit van het werk stijgt. Een sociaal werker is de verbinder in de wijk. Koppelt mensen en kansen aan elkaar. Doordat een sociaal werker de wijk goed kent kan hij helpen om mensen uit een sociaal isolement te halen, waardoor er als gevolg van bijvoorbeeld eenzaamheid andere klachten worden voorkomen.

Wat kan beter: Investeer in wijkgericht en informeel werken. Sociaal werkers en hun meerwaarde is zichtbaarder en wordt erkend. Meer wetenschappelijke onderbouwing voor de effecten van het sociaal werk. Meer waardering en stem voor de sociaal werkers.

5.Reflectie: “Wat doen we?” ”Hoe doen we dit?” “Bereiken we onze doelen? Zijn onze inwoners tevreden?’ Hoe vaak doen we met elkaar een case-review?” Met wie bespreken we een case-review? Is daar wel eens een manager bij betrokken? Of een bestuurder? Zit er wel eens iemand van de WMO raad bij?”

Ik heb het al vaker genoemd. Blijf kritisch op wat en waarom je iets doet en wees nieuwsgierig naar het wereldbeeld van de ander. Dit geldt niet alleen voor de uitvoerend professionals. Maar ook van beleid, bestuur, externe partners. Met wie heb je wel eens stil gestaan bij 2,5 transformatie sociaal domein?  Wat zou het mooi zijn om eens met elkaar daarbij stil te staan. Alle lagen door en met elkaar in gesprek over zijn rol en taken de afgelopen jaren. Tijd voor reflectie. Een open en vertrouwde setting, waar iedereen zijn successen en zorgen kan delen zonder angst voor baan- en/of gezichtsverlies. Begrip krijgen voor ieders positie en de kansen en dilemma’s die dat elk vak met zich meebrengt.

Welke beleidsmedewerker heeft wel eens en dag meegelopen met een uitvoerend professional? Welke uitvoerend professional heeft wel eens met de wethouder gesproken en vanuit het perspectief van de ander naar de dilemma’s gekeken? Hoe vaak spreek je een huisarts of een psycholoog over zijn ervaringen de afgelopen jaren?

2,5 jaar transformatie sociaal domein. Er gaat veel goed, er kan veel beter.

Dit was mijn persoonlijke reflectie. Ook de komende 2,5 jaar blijf ik nieuwsgiering, betrokken en in gesprek…. Hoe zal het er na 5 jaar transformatie sociaal domein uitzien?

Cynthia Schenk is projectleider, adviseur en coach in het sociaal domein.